بررسی علمی تاثیر کیفیت، میزان و مقدار خواب بر سردرد های میگرنی

نام اصلی مقاله: مقايسه کيفيت خواب و سردردهای ميگرنی در افراد با خواب مناسب و نامناسب
مجله پزشکی ارومیه، دوره بیست و سوم، شماره هفتم، ویژنامه اسفند 1391
سعید اسد نیا، دکتر فیروزه سپهریان آذر، دکتر آرش موسی الرضایی اقدم، سعید سعادتمند

چکیده:
پيش زمينه و هدف: مشکلات خواب در بيماران مبتلا به سردردهای ميگرنی بسيار شايع است. هدف پژوهش حاضر مقايسه کيفيت خواب و سردردهای ميگرنی در افراد با خواب مناسب و نامناسب می‌باشد.
روش : پژوهش حاضر توصيفی و از نوع علی مقايسه‌ای می‌باشد. جامعه آماری در برگيرنده کليه دانشجويان دختر و پسر مقطع کارشناسی دانشگاه اروميه در سال تحصيلی 91-90 بودند که به شيوه نمونه گيری تصادفی خوشه‌ای ساده انتخاب شدند. بدين منظوردر مرحله اول، تعداد 280 نفر آزمون کيفيت خواب پيتسبورگ و پرسش‌نامه سنجش علائم سردرد ميگرن نجاريان را تکميل نمودند. در مرحله بعد، 115 نفر از دانشجويانی که نمره آنان در آزمون کيفيت خواب پايين تر، و 115 نفر از دانشجويانی که نمره آنان بالاتر از نقطه برش بود، انتخاب و به عنوان افراد با خواب مناسب و نامناسب گروه بندی شدند. داده‌های به دست آمده با استفاده ازآزمون آماری تحليل واريانس چندمتغيره مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند.
يافته‌ها : نتايج پژوهش نشان داد که تفاوت معناداری (001/0 = P ) بين دو گروه از لحاظ متغيرهای مورد بررسی وجود دارد و گروه با خواب نامناسب ميانگين بالاتری را در متغير سردردهای ميگرنی، کيفيت خواب و زير مقياس‌های آن يعنی کيفيت ذهنی خواب، تاخير در به خواب رفتن، طول مدت خواب، خواب مفيد، اختلالات خواب، مصرف داروهای خواب آور و اختلال عملکرد روزانه کسب نمودند.   نتيجه گيری : افرادی که از کيفيت خواب مناسبی برخوردار نيستند، سردردهای ميگرنی و مشکلات خواب بيشتری را در طول زندگی خود تجربه می‌کنند.

مقدمه:
سردرد یکی از معظلات بشر است، هرچند بسیاری از مبتلایان به سردرد هیچگاه به دنبال درمان نمیروند اما نیمی از مبتلایان به سردرد بروز اختلال در کارکرد روزانه را گزارش می نمایند، میزان نا توانی که سردرد در طی سال ایجاد مینماید معادل و یا حتی بیش از بیماری های عمده بشر مانند فشار خون، آرتریت روماتید، سرطان پستان است. بیش از یک میلیون بیمار سرپایی که در سال 2007 در آمریکا مشاوره دریافت کرده اند گرفتار اختلالات سردرد بودند، این اختلال (سردرد) در میزان افزایش غیبت از کار، بازدهی در کار، افزایش پریشانی های روانشناختی و همچنین در پایین آمدن کیفیت زندگی سهیم است.
میگرن یکی از متداول ترین انواع سردرد در همه جوامع بشری، از جمله ایران می باشد که میتواند تمام ابعاد زندگی شخصی، اجتماعی و کاری بیمار را تحت تاثیر قرار دهد و بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، رتبه نوزدهم را در بین همه اختلالات ایجاد کننده ناتوانی در انسان به خود اختصاص داده است. این نوع سردرد با طول مدت  4 الی 72 ساعت و فواصل بدون درد و گاهی با علامت های قبل از حمله سردرد مثل خطوط زیگزاگ یا ستاره در میدان بینایی و در طول حمله با علائمی از قبیل استفراغ، تهوع، ترس از نور و ترس از صدا تشخیص داده می شود.

کلید پیشگیری از سردرد مشخص کردن عوامل محرک و انگیزاننده آن میباشد و این عوامل عمومیت نداشته و حتی یک عامل همیشه برانگیزاننده حمله، در همان شخص نمیباشد.
بیکوآل و لیپتون اشاره کردند که مداخلات دارویی و رفتاری، هوشیار بودن بر وضعیت بدن و تشویق بیمار برای حفظ وزن بهنجار، اجتناب از مصرف مفرط دارو، اجتناب از مصرف زیاد کافئین، بررسی مشکلات خواب و خروپف و تلاش در جهت درمان آن  و غربالگری و درمان افسردگی و سایر اختلالات روانپزشکی همبود از پیشرفت سردرد میگرنی جلوگیری میکند.
رابطه بین سردرد های اولیه و خواب (میگرن، تنشی و خوشه ای) در ادبیات پژوهشی تاریخچه ای طولانی دارد، راسموسن به نقل از مایزلس و بورچت گزارش می کند که اختلال خواب در بیماران مبتلا به سردرد شیوع بیشتری دارد.
توماسو، سارادو، ویکچیو، سرپینو، استاسی گزارش کردند که اختلالات خواب نشانگان رایج در افارد مبتلا به سردرد می باشد و در اشکال مزمن سردرد و بیماران دارای اختلالات روانپزشکی همبود شیوع بیشتری دارد، همچنین درد مزمن ممکن است علت کیفیت ضعیف خواب باشد. در واقع میتوان گفت وجود اختلالات روانپزشکی همبود و اختلالات خواب در افراد مبتلا به سردرد های اولیه که شامل میگرن، نوع تنشی و خوشه ای میباشد، به طور مسلم مشخص شده است. نتایج مطالعات نشان میدهد که بی خوابی، نشانه رایجی در بیماران مبتلا به سردرد مزمن روزانه میباشد و برخی دیگر به مختل شدن الگوی خواب در افرادی که از سردرد های میگرنی رنج می برند، اشاره می کنند. عده ای از محققان مانند ایسیک و همکاران نتیجه گرفته اند که خروپف کردن، نابهنجاری های خواب، عرق کردن در زی خواب، و خواب آلودگی در طی روز در بین کودکان بدون میگرن و سردرد بسیار رایج است.
بر اساس مطالعه ای در آمریکا دلگادو و همکاران گزارش کردند، افراد مبتلا به سردرد های مزمن روزانه نیمرخ روانشناختی و کیفیت خواب مشابه را نشان دادند.
خواب فرآیندی فعال است که بواسطه سیستم عصبی مرکزی - غدد درون ریز و رفتاری تنظیم می شود. خواب و استراحت نقش ترمیمی و حفاظتی داشته و در بازسازی قوای جسمی و هیجانی سهیم هستند. اغلب افراد تا زمانی که به مشکلات ناشی از خواب دچار نشوند به فواید خواب توجه ندارند. تحقیقات بهروزی فر و زنوسی، نظافتی و اسماعیلی نشان داده است که در افراد مبتلا به بیخوابی، میانگین تعداد موارد بستری در ماه تقریبا دو برابر افراد بدون سابقه اختلال خواب بوده است.
عوامل زیادی تعادل حیاتی و تنظیم شبانه روزی خواب و به نوبه خود کیفیت و کمیت خواب را تحت تاثیر قرار میدهند برنامه خواب و بیداری نامنظم، شیفت کاری، بهداشت ضعیف خب، اختلالات فیزیکی، تجویز دارو، الکل، نیکوتین، داروها، صدای بلند، روشنایی در زمان خواب، از جمله این عوامل میباشند.
نتایج مطالعات متعدد حاکی از آن است که سردرد و کیفیت خواب نامطلوب همبودی زیادی با هم دارند. با این که سازه کیفیت خواب به طور گسترده مورد استفاده قرار میگیرد، بازنگری مربوط به ادبیات پژوهشی نشان می دهد که هنوز کیفیت خواب به طور کامل فهمیده نشده است.
کسکین و کلیسوگلو اشاره میکنند که اصطلاح کیفیت خواب هنوز به طور ضعیفی تعریف شده اما با این حال به طور وسیعی توسط محققان، درمانگران و حتی بیماران به کار برده میشود، در حالی که کیفیت خواب ضعیف یکی از خصیصه های کلیدی بی خوبی می باشد، اما مطالعات اندکی در مورد اینکه چگونه افراد موفق میشوند احساس ذهنی خود را درباره کیفیت خواب خوب یا بد تفکیک کنند انجام شده است. بیخوابی یکی از زیر مقیاس های اختلالات خواب محسوب میشود، که در آن شخص هنگام بخواب رفتن با دشواری مواجه میشود. شب بیدار میماند یا صبح زود بیدار میشود. این اختلال به طور کلی ممکن است گویای کیفیت نامطلوب خواب باشد. مفهوم کیفیت خواب به طور گسترده اطلاعاتی درباره مدت خواب، عوامل فیزیولوژیکی و همچنین ادراک روانشناختی درباره خواب مناسب ارائه می دهد.
هاروی، ستینسون، ویتاکر، موسکویتز و ویرک نیز معتقدند کیفیت خواب پدیده ای پیچیده بوده که تعریف و همچنین اندازه گیری آن دشوار می باشد، کیفیت خواب وابسته به حدس و گمان ذهنی درباره شروع آسان خواب، حفظ خواب، مجموع زمان خواب و بیدار شدن زود هنگام از خواب می باشد به علاوه فقدان بیقراری در هنگام شب، نبود حرکات در طی خواب، نبود اضطراب، استرس یا داشتن آرامش هنگام خوابیدن است.
ارتباط بین خواب و میگرن در پژوهش کلمن و راینس تایید شده است،

آنها دریافتند که شکایت از خواب در بین افراد مبتلا به میگرن شیوع زیادی دارد، در این مطالعه بیشتر از یک سوم از 1283 فرد مبتلا به میگرن گزارش کردند که در آغاز به خواب رفتن و حفظ خواب که یک الگوی سالم خواب میباشد مشکل دارند، همچنین عده زیادی از افراد شرکت کننده در این پژوهش معتقد بودند که خوابیدن یک اثر درمانی مفیدی در کاهش درد میگرن دارد. کم خوابی و پرخوابی نیز ممکن است منجر به تحریک سردرد میگرن شود. در واقع اغلب حملات میگرن، با طول مدت خواب شب قبل پیش بینی میشود. همچنین خواب یکی از عوامل تسکین دهنده درد میگرن نیز محسوب میشود. هکمن و همکاران نشان دادند بیماران مبتلا به اختلال خواب در مقایسه با افراد سالم بیشتر اوقات در زمان بیدار شدن، از سردرد رنج میبرند، در مطالعه سیدل، هادرت، وبر، متری، پال، ردری، قرباغی و همکاران کیفیت خواب نامطلوبی برای افراد مبتلا به سردرد میگرن گزارش شده است. مطالعه  ویلا جینس، سپتیک، دزوللیجسی، مکسیمویک و کو ستیک در کشور بلگراد نشان داده که افراد مبتلا به سردرد میگرنی میانگین خواب کمتری دارند.
نتایج مطالعات فوستر، لسکین، سن، آببات، گلوب، و همکاران حاکی از آن است که بین مراحل خواب و حملات سردرد های میگرنی رابطه وجود دارد، همچنین شواهد زیادی درباره افراد دچار اختلال خواب که مبتلا به میگرن هستند در مقایسه با گروه کنترل ذکر شده است.
همچنین نتایج مطالعات جداگانه نیز نشان میدهد که بیماران مبتلا به میگرن در مقایسه با گروه کنترل به طور معناداری بیشتر از اختلال خواب رنج میبرند.
نتایج پژوهش بوآردمن، توماس، میلسان و جیروفت نشان داد که در افراد کم خواب شدت و فراوانی بروز سردرد بیشتر میباشد. سپهریان آذر، اسدنیا، سعادتمند، و موسی الرضایی نیز گرارش می کنند که کیفیت خواب با سردرد های میگرنی رابطه معناداری دارد. آلبرتی نیز به این نتیجه رسید اختلالات خواب به عنوان یکی از دلایل اصلی سردرد می باشد. شکایت درباره کیفیت خواب بسیار رایج بوده و کیفیت خواب ضعیف شاخص مهمی برای ابتلا به بسیاری از بیماری ها است. تعداد زیادی از مطالعات نشان داده اند که شیوع بالای کیفیت خواب نامطلوب در میان دانشجویان از 19/17 تا 57/5 درصد متغیر است. در واقع کیفیت خواب نامطلوب می تواند مشکلاتی در هیجان، تفکر، و انگیزش ایجاد کرده و بر سلامت روانی و جسمانی تاثیر منفی داشته باشد. همچنین سردرد های اولیه که شامل نوع تنشی، میگرن و خوشه ای می باشدیکی از دلایل رایج برای غیبت از کار یا امتناع از هر فعالیت شخصی یا اجتماعی است و میتواند بر روند زندگی و فعالیت های علمی دانشجویان تاثیر بگذارد، بنابراین توجه به مقوله کیفیت خواب و سردرد در دانشجویانی که کیفیت خواب مناسبی ندارند مهم و ضروری می باشد، لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی و مقایسه کیفیت خواب و سردرد های میگرنی در افراد با خواب مناسب و نامناسب انجام گردیده و بر این اساس فرضیه های زیر تدوین و مورد بررسی قرار گرفت:
1- بین کیفیت خواب و زیر مقیاس های آن در افراد با خواب مناسب و نامناسب تفاوت وجود دارد.
2- بین سردرد های میگرنی در افراد با خواب مناسب و نامناسب تفاوت وجود دارد.
مواد و روش کار پژوهش
(این بخش برای مخاطبان وبسایت بانک اطلاعات سردرد اهمیت زیادی ندارد و در صورت تمایل می توانید با مراجعه به لینک مقاله آنرا مطالعه نمایید.)

بحث و نتیجه گیری:
جهت دست یابی به اهداف پژوهش و پاسخ علمی به سوالی که برای پژوهشگر مطرح بود به آزمون فرضیه های تحقیق مبادرت شد. یافته های پژوهش نشان داد که بین سردرد های میگرنی و کیفیت خواب دو گروه افراد با خواب مناسب و نامناسب در سطح کمتر از 0/001 تفاوت معناداری وجود دارد. این یافته ها با نتایج حاصل از مطالعات فوستر و همکاران، آلبرتی، توماسو و همکاران، بیکوآال و لیپتون، و ایسیک همسو میباشد.
نتایج پژوهش فوستر و همکاران نشان داد که می توان با محدود کردن انتخابی مراحل خواب عمیق فراوانی و شدت حملات میگرن را کاهش داد.
توماسو و همکاران می نویسد تجارب کلینیکی حاکی از آن است که سردرد و اختلال خواب ارتباط بسیار تنگاتنگی با هم دارند و حملات میگرن ممکن است در بلند مدت موجب بد تنظیمی ساعات خواب شده و به کیفیت نامطلوب خواب بیانجامد. همچنین زارش می کنند افرادی که مبتلا به سردرد میگرنی میباشند غالبا در طی خواب یا فقط در آغاز به خواب  از حملات سردرد شکایت میکنند.
بیکوآل و لیپتون به این نتیجه رسیدند کخ بیماران مبتلا به اختلال خواب در مقایسه با افراد سالم بیشتر اوقات در زمان بیدار شدن از سردرد رنج میبرند. همچنین برای کاهش فراوانی و طول مدت حملات میگرنی آموزش بهداشت خواب را توصیه میکنند. آلبرتی به این نتیجه رسید میگرن ممکن است در مدت خواب شبانه یا در پی یک دوره کوتاه خواب روزانه رخ دهد، وی همچنین مینویسد: حملات ممک است در اثر کم خوابی نیز بوجود اید.
در واقع اغلب حملات میگرن با مدت خواب شب قبل پیش بینی می شود، همچنین خواب یکی از عوامل تسکین دهنده درد میگرن محسوب می شود.
ایسیک و همکاران نیز درمان زیر بنایی اختلالات خواب را در بهبود سردرد مفید و موثر یافتند. همچنین گزارش میکنند افرادی که از کیفیت خواب نامناسب برخوردارند در مقایسه با افراد با خواب مناسب و کافی بیشتر از سردرد های میگرنی ، اضطراب و افسردگی  و تنش عضلانی  شکایت میکنند. در همین راستا نتایج مطالعات موسی الرضایی و همکاران، اسدنیا و همکاران حاکی از آن است که بهبود در کیفیت خواب منجر به کاهش فراوانی وقوع سردرد نوع تنشی و همچنین نوع میگرنی می شود. نتایج پژوهش سپهریان آذر و همکاران نیز نشان داد افرادی که از کیفیت خواب مناسبی برخوردارند سردرد های میگرنی کمتری را در طول زندگی خود تجربه میکنند.
خسروی، رنجبر و کریمی نسب نیز نتیجه گرفتند که اصلاح الگوی خواب و ارتقا سلامت عمومی در پرستاران و کادر بهداشتی می تواند در پیشگیری از ابتلا به سردرد نوع تنشی و انواع دیگر سردرد موثر باشد. تبیین احتمالی دیگر این است که کیفیت خواب نامطلوب بر تنظیم ساعات خواب تاثیر گذاشته و منجر به افزایش اضطراب و افسردگی می شود و به نوبه خود سلامت روانی، جسمانی و عملکرد روزانه افراد را تحت تاثیر قرار داده و موجب تغییر در شیوه زندگی، افزایش بیماری و همچنین سردرد در بلند مدت می شود.
در پایان ذکر می شود که پژوهش های اندکی درباره مقایسه انواع سردرد و کیفیت خواب در بین دانشجویان ایرانی انجام شده و این پژوهش از نخستین مطالعاتی است که به مقایسه سردرد میگرنی و کیفیت خواب در دانشجویان با خواب مناسب و نامناسب پرداخته است.