سردرد نشانه ای از مننژِیت

Headache is a symptom of meningitis

سردرد می تواند نشانه ای از بیماری خطرناک مننژیت باشد، لذا در ادامه مقاله ای مناسب در خصوص مننژیت در وبسایت بانک اطلاعات سردرد ارائه می گردد.

مننژیت Meningitis  عبارت از عفونت پرده مغز و ساقه نخاع و یا مایع مغزی-نخایی می باشد. و اسم معادل ایرانی آن "شامه‌آماس" ذکر می شود. عامل بوجود آورنده مننژیت معمولاً یک عفونت ویروسی یا باکتریال و یا حتی قارچی می باشد. شناسایی عامل ایجاد مننژیت ، در انتخاب شیوه درمان بسیار مهم است.
مننژیت های ویروسی ، معمولا ضعیف تر هستند و بدون نیاز درمان خاصی بهبودی پیدا می کنند . اما مننژیت باکتریایی ، می تواند شدت پیدا کرده و عوارض بدی بر روی مغز ایجاد نماید  از جمله کاهش توانایی یادگیری و هوش راز جمله آن عوارض می توانند باشند . همچنین شناختن نوع باکتری عامل عفونت در مننژیت ، بسیار مهم است . این امر در انتخاب نوع آنتی بیوتیک تاثیر کلیدی دارد .

شامه یا مننژ (meninge)‏ واحدی تشکیل شده از چند لایه (غشاء) می باشد که سیستم عصبی مرکزی (CNS) را در بر می‌گیرد. این غشاها کار محافظت، تغذیه، و کاهش ضربه مغزی را به عهده دارند. مننژ اطراف مغز و نخاع دارای سه لایه و پوشش است که از خارج به داخل با نام‌ سخت شامه (دوراماتر)، عنکبوتیه (آراکنوئید)، نرم شامه (پیاماتر) شناخته می‌شوند. این پرده‌ها به طور کلی مننژ یا شامه نامیده می‌شوند که میان استخوان جمجمه و بافت مغز (و در طناب نخاعی بین ستون مهره‌ها و بافت نخاع) قرار دارند. این پرده‌ها شدت ضربه‌‌هایی که به استخوان سر و ستون مهره‌ها وارد می‌ شوند را کاهش داده و همچنین به عنوان یک سد شیمیایی در برابر بسیاری از مواد آسیب ‌رسان ایفای نقش می کنند.

وظیفه حفاظت فیزیکی مغز پس از مننژ به عهده جمجمه است. مغز توسط استخوان‌های سخت جمجمه محصور شده است که از آن در برابر آسیب دیدگی محافظت می نماید. استخوان های اصلی جمجمه عبارتند از: استخوان های پیشانی، گیجگاهی، آهیانه ای و پس سری. این استخوان‌ها در ناحیه درزها (سوچور) به هم متصل می شوند و قاعده جمجمه را تشکیل می دهند.

تا پیش از 1990 ، آنفلوآنزای هموفیلی نوع b ، باعث مننژیت باکتریال می شد. اکنون واکسن Hib موجب کاهش این خطر گردیده است . واکسن یاد شده جزو برنامه واکسیناسیون عمومی کودکان قرار گرفته است . اما در این روزگار دو باکتری پنومونیای استرپتوکوکوس ( Pneumoniae Streptpcoccus) و نایسریا (Neisseria meningitides) بیش از سایرین از از مهمترین عوامل ابتلا به بیماری مننژیت محسوب می شوند.

علائم و نشانه های بیماری مننژیت ؟

سردرد و تب شدید ، خشک و سفت شدن عضلات گردن نشانه های عمومی مننژیت در همه افراد بالای 2 سال می باشد . این علائم در عرض چند ساعت می توانند شدید گردیده و یا امکان دارد طی یک تا دو روز خود را نشان بدهند .

علایم دیگر مننژیت عبارتند از اسهال ، استفراغ ، حساسیت به روشنایی ، ناراحتی و خواب آلودگی . در نوزادان و کودکان خردسال ، علائم اصلی مننژیت مانند تب ، سردرد ، خشک و سفت شدن گردن را شاید به سختی بتوان تشخیص داد . اما کودکان خردسال ممکن است دچار بی حالی و کم تحرکی ، استفراغ و اسهال ، بی قراری و کم اشتهایی بشوند . تشنج در هر سنی نشانه پیشرفت بیماری منژیت میباشد.

مننژیت باکتریال

این که این نوع از مننژیت سریعتر تشخیص داده شود بسیار مهم می باشد. اگر علایم ظاهر شدند ، بیمار  می بایست هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کند . معمولاً با کشت دادن نمونه مایع نخاع ، نوع باکتری را می توان تشخیص داد . تعیین نوع باکتری در انتخاب نوع آنتی بیوتیک بسیار مهم است .

درمان مننژیت باکتریال

اما امروزه به کمک آنتی بیوتیک های خاص این نوع از مننژیت قابل درمان می باشد . با این حال زمان تشخیص و شروع درمان بسیار مهم است . هرچه زودتر ، بهتر . درمان مناسب باعث کاهش مرگ و میر بیماران به کمتر از پانزده درصد می گردد . البته در افراد مسن میزان مرگ و میر ، زیادتر است .

آیا مننژیت باکتریال مسری است ؟

متأسفانه جواب این پرسش مثبت است . برخی از باکتریها می توانند از فردی به فرد دیگر سرایت کنند . این بیماری از طریق سرفه ، بوسیدن و یا عطسه کردن می تواند انتقال پیدا کند . خوشبختانه باکتری های عامل مننژیت ، این ویژگی را ندارند که به راحتی ویروس های سرماخوردگی منتقل شوند . همچنین این باکتریها از طریق تماس معمولی با بیمار و یا تنفس انتقال نمی یابند .

عوامل   Neisseria Meningitidis و Hib می توانند در اثر تماس طولانی مدت به فرد دیگر منتقل گردند . این افراد (meningococcul meningitis)  عموماً پرستاران بیمار ،  چه در خانه و چه در بیمارستان را شامل می شوند . کلیه افرادی که به گونه ای در تماس نزدیک با این بیماران هستند ، بهتر است که همان آنتی بیوتیک ها را دریافت کنند که بیمار دریافت می کند . به این کار پیشگیری Prophylaxis می گویند . خوشبختانه بر علیه بیشتر عوامل ویروسی و باکتریال مننژیت ، واکسن ساخته شده است . توصیه می گردد که تمام افراد 11 تا 18 ساله ، یک دوز از واکسن MCV4 را دریافت کنند . البته تزریق این واکسن به افراد 2 تا 55 سال ، عموماً توصیه می گردد .

مننژیت ویروسی

آلودگی و عفونت های ویروسی ، مهمترین عامل ایجاد مننژیت هستند . به این گونه مننژیت ها ، گاهی مننژیت  aseptic (غیر عفونی) می گویند . مننژیت ویروسی ، بیماری خطرناکی است ولی اشخاص با سیستم ایمنی طبیعی ، عموماً کمتر به آن مبتلا می شوند . معمولاً علائم بیماری در هفت روز خود را کاملاً نشان می دهند . این علائم مشابه مننژیت باکتریال هستند .

 از عوامل مننژیت ویروسی ، به عفونت های ویروسی بسیاری می توان اشاره کرد . در آمریکا ، مردم به ویژه در فصول تابستان و پاییز بیشتر مبتلا می شوند . در این رابطه به عفونت های ویروسی enteroviruses، Coxsaclcieviruses، echoviruses می توان اشاره کرد . بیشتر مردم به  enteroviruses مبتلا می شوند و علائم این عفونت شامل ، سرماخوردگی، جوش و یا عوارض دهانی با تب پایین هستند که تعداد بسیار کمی منجر به مننژیت می شوند . عفونت های ویروسی دیگر شامل herpesviruse , mumps   ( مانند Epstein-Barr viruse, Herpes simlex viruse , varicella-zoster viruse ، measles ) و آنفلوآنزا می توانند به مننژیت منجر شوند.

Arboviruses نیز از طریق حشرات ، می توانند انتقال یافته و باعث مننژیت شوند . و ویروس Lymphocytic choriomeningitis که از طریق جوندگان انتشار می یابند ، نیز عامل مننژیت می توانند باشند .

علائم و نشانه های مننژیت ویروسی خیلی زود یا در خلال چند روز خود را نشان می دهند . این علائم شامل :سرماخوردگی، آبریزش بینی ، اسهال ، استفراغ و یا دیگر علائم بیماری عفونی می شوند .

مننژیت قارچی: یکی از قارچ‌هایی که عامل مننژیت در افراد دارای نقص ایمنی (همانند بیماران دچار به ایدز) می‌شود، کریپتوکوکوس است که در صورت نبود درمان و تشخیص به موقع می‌تواند موجب مرگ بیمار شود. دیگر قارچ‌ها نیز گاهی مایهٔ مننژیت می‌شوند که از دید نشانه‌ها، همانند دیگر گونه‌های مننژیت بوده ولی یک روند بسیار کند و موذی داشته و بخاطر نشانه‌های خفیفِ آن گاهی تشخیص درست بیماری مننژیت دیر داده می‌شود.

علامت های عمومی ابتلا به مننژیت در خردسالان:
    - تب                                                          
    - بی اشتهایی
    - بی قراری   
    - سخت بیدار شدن از خواب

 

مشکلات عمومی در کودکان و بزرگسالان مبتلا به مننژیت
    - تب بالا
    - حساسیت به نور
    - سردرد شدید
    - خواب آلودگی یا سخت بیدارشدن از خواب
    - سفت شدن گردن
    - اسهال ، استفراغ

 

مننژیت ویروسی را معمولاً به کمک آزمایش مایع نخاعی مریض ، می توان شناسایی کرد . تشخیص دقیق نوع ویروس معمولاً کاری دشوار است . مننژیت ویروسی ، درمان خاصی ندارد . بیشتر بیماران در مدت دو هفته خوب می شوند . تجویز آنتی بیوتیک بی اثر است. معمولاً برای بیمار ، استراحت کردن ، نوشیدن مایعات زیاد و داروهای مسکن و تب بر تجویز می شوند .

ویروس های متعددی که عامل مننژیت هستند به روش های متعددی هم انتشار می یابند .

 Entero viruse که عامل عمده این بیماری است معمولاً از طریق تماس مستقیم با مدفوع فرد بیمار منتقل می شود . بیشتر این بیماران را کودکان خردسال تشکیل می دهند . به والدین توصیه می شود که کهنه بچه ها را زود به زود تعویض نمایند . خودشان هم موارد بهداشتی را رعایت کنند.

Enteroviruses و ویروسهای دیگر از طریق اعضای تنفسی هم از بیمار به شخص دیگر منتقل می شوند . به عنوان مثال بوسیدن ، یا تماس با آب بینی فرد مصدوم و دست دادن با آنها ، می تواند عامل انتقال باشد . این ویروسها همچنین می توانند برای چند روز روی سطوح مختلف دوام بیاورند و از طریق اشیاء به افراد دیگر منتقل شوند . همچنین از طریق عطسه یا سرفه ، فرد بیمار این ویروس را انتقال می دهد . فرد آلوده به ویروس در مدت 3 تا 7 روز علائم بیماری را نشان می دهد .

برای افزایش مصونیت و کاهش خطر ابتلا به بیماری افراد ، باید نکات زیر را به دقت مراعات کرد:

- بهداشت فردی شامل شستشوی مرتب دست ها با آب و صابون و مواد ضد عفونی کننده  با دقت ، مراعات شود .

- بعد از تعویض کهنه بچه ، حتماً دستان خود را بشویید .

- هنگام سرفه صورت خود را با دستمال ضخیم بپوشانید .

- سطوح مورد تماس را روزانه مرتب شستشو بدهید . این سطوح شامل دستگیره درها ، دستگاه کنترل وسایل صوتی و تصویری ، گوشی های تلفن و موبایل و ... می گردند .

- از هر گونه تماس با افراد آلوده و بیمار ، مانند بوسیدن ، هم غذا شدن ، از وسایل مشترک استفاده کردن و ... پرهیز کنید .

واکسیناسیون کودکان به اندازه کافی در پیشگیری موثر است . واکسن MMR و آبله را حتماً تزریق کنید . از حشرات موذی و ناقل پرهیز کنید.

برخی از انواع مننژیت مسری هستند. شما ممکن است باکتری را از  بیمار در زمانی که او با عطسه یا سرفه آن ها را وارد هوا می‌کند دریافت کنید. همچنین بکارگیری سیگار، مسواک و وسایل تغذیه همانند قاشق، چنگال و ظرف خوراک فرد بیمار نیز می‌تواند مایه انتقال بیماری مننژیت به دیگران شود. زندگی کردن و یا کار کردن با کسی که دچار به بیماری شده‌است هم می‌تواند مایه افزایش خطر ابتلا به بیماری شود.

کارگروه مشاور در امور ایمن سازی ٬ وابسته به مراکز کنترل و پیشگیری بیماری ها پیشنهاد می کند که به تمام نوجوانانی که وارد دبیرستان می شوند و به دانشجویان سال اول دانشگاه ها که در خوابگاه زندگی می کنند واکسن کونژوگه ی مننگوکوکی تزریق می گردد. دانشجویان سال اول مقیم در خوابگاه های دانشجویی ٬ سه برابر بیشتر از مردم عادی و یا دانشجویانی که در خوابگاه زندگی نمی کنند با خطر مننژیت مننگوکوکی رو به رو هستند. اکثر ایالت ها در آمریکا ٬ آموزش در مورد مننژیت های مننگوکوکی و چگونگی دسترسی به واکسن آن را اجباری کرده اند تا خانواده ها بتوانند آگاهانه تصمیم بگیرند.

افرادی که در تماس نزدیک با بیمار دچار مننژیت مننگوکوکی بوده اند ٬ باید تحت درمان آنتی میکروبیال کموپروفیلاکتیک(antimicrobial chemoprophylaxis) با استفاده از داروهایی نظیر ریفامپین rifampin (ریفادین Rifadin) ٬ سیپروفلوکسازین هیدروکلراید ciprofloxacin hydrochloride (سیپرو Cipro) و نیز سفتریاکسون سدیم ceftriaxone sodium (روسفین Rocephin) قرار گیرند. درمان باید 24 ساعت پس از تماس فرد با بیمار آغاز شود. تاخیر در آغاز درمان ٬ میزان اثر بخشی درمان پروفیلاکسی(prophylaxis) را محدود می کند. برای فردی که با بیمار دچار عفونت مننگوکوکی(meningococcal infection) زندگی می کند باید علاوه بر درمان آنتی بیوتیکی کموپروفیلاکسی(antibiotic chemoprophylaxis) ٬ از واکسیناسیون به عنوان کمکی نیز استفاده کرد. باید کودکان و بزرگسالان در معرض خطر را به انجام واکسیناسیون ترغیب نمود تا از بروز مننژیت در نتیجه ی ارگانیسم های هموفیلوس آنفلونزا (H. influenzae) و استرپتوکوک پنومونی(S. pneumoniae) ٬ پیشگیری شود.

کسان می‌توانند با دوری از ویروسهای عامل مننژیت ریسک ابتلای خود را پایین بیاورند. این ویروسها بیشتر ویروسهای مولد عفونتهای معده‌ای – روده‌ای می‌باشند، با رعایت بهداشت فردی می‌توان تا اندازه‌ای از خطر ابتلا به آنها را کاست.

برای کاهش ریسک ابتلا به لیستریا نیز به ویژه در زنان باردار رهنمود می‌شود که گوشت باید کاملاً پخته شود و بعد بکار گرفته شده قرار گیرد و همچنین از خوردن پنیری که از شیر غیر پاستوریزه درست شده باید دوری کرد.

رعایت موارد ساده بهداشتی و در بالای آن شستشوی دقیق دست ها می‌تواند یکی از روشهای عالی برای نگهداری سلامتی انسان‌ها باشد. به ویژه به کودکان باید شستن درست دستها را آموخت. هر دو سطح دست (پشت و کف دست) باید کاملاً با صابون آغشته شده و بعد با آب کاملاً شسته شود. شستشوی دست به ویژه پس از دستشویی، پس از دستکاری حیوانات اهلی و یا پس از حضور طولانی مدت در مکانهای شلوغ همگانی رهنمود می‌شود. همچنین باید با مصرف غذاهای تندرست که در بر گیرنده میوه‌ها، سبزی‌های تازه و غلات کامل می‌باشند و استراحت کافی و ورزش به سامان سیستم ایمنی بدن را تقویت کرد.

ایمن سازی : برخی از اقسام مننژیت باکتریایی را می‌توان با واکسیناسیون پیشگیری کرد.

    واکسن هموفیلوس آنفولانزای نوع b :این واکسن که در برخی کشورها در برنامه واکسیناسیون اجباری آنها قرار دارد، از ابتلا به برخی از گونه‌های مننژیت که این باکتری عامل آن است جلوگیری می‌کند.

    واکسن کونژوکه پنوموکوکی (PCV 7) : این واکسن نیز در برخی از کشورها در برنامه ایمن سازی کودکان آنها قرار دارد و به کودکان زیر ۲ سال تزریق می‌شود. البته کودکان میان ۲ تا ۵ سال نیز که در خطر بالایی برای ابتلا به این باکتری باشند همانند مبتلایان به بیماریهایی قلبی مزمن، بیماریهای ریوی و یا برخی از گونه‌های سرطان‌ها نیز، کاندید دریافت این واکسن می‌باشند.

    واکسن پلی ساکاریدی پنوموکوک (PPV) : این واکسن برخلاف واکسن پیشین که به کودکان تزریق می‌شد، به بزرگسالان تزریق می‌شود. این واکسن برای تمام کسان بالی ۶۵ سال و همچنین بزرگسالان جوانتر و کودکان دچار به نقص سیستم ایمنی و یا بیماریهای مزمن همانند دیابت، کم خونی داسی شکل و بیماریهای قلبی نیز رهنمود می‌شود.

    واکسن کونژوگه مننوگوکوک: در خرداد ماه سال ۱۳۸۴ این واکسن پروانه بهره گیری برای گروه‌های زیر را دریافت کرد : کودکان ۱۲-۱۱ سال، در آغاز ورود به دبیرستان (نزدیک ۱۵ سالگی) و دانشجویان ساکن خوابگاه‌ها در سال نخست ورود به دانشگاه.